Ένα πολύ ωραίο άρθρο από τον Πολίτη, που εξηγεί λεπτομερώς περί της ανάδυσης της Κύπρου από τα έγκατα του βυθού. Το εμπλούτισα με φωτογραφίες που βρήκα από αλλού.

Enjoy!

Έτυχε ποτέ να πάτε εκδρομή στο Τρόοδος και να δείτε σφηνωμένα σε κάποιο πέτρωμα… κοχύλια;

Όχι, δεν πρόκειται για βράχο που μεταφέρθηκε από κάποια παραλία! Ούτε έφτανε η θάλασσα μέχρι εδώ πάνω και, υποχωρώντας, άφησε τα κατάλοιπά της. Το ακριβώς αντίθετο συνέβη: κάποτε η Κύπρος βρισκόταν κάτω από τη θάλασσα! Δεν υπήρχε καν δηλαδή. Και αναδυόμενη στην επιφάνεια, κουβάλησε μαζί της ανεξίτηλα τα σημάδια των ωκεανών και των εγκάτων της γης! Γι΄ αυτό και το Τρόοδος έχει επιτυχώς χαρακτηριστεί από τους γεωλόγους ως η «Μέκκα των γεωλόγων»: είναι ένα μοναδικό ανά το παγκόσμιο πλήρως διατηρημένο και ολοκληρωμένο κομμάτι ωκεάνιου φλοιού που βρίσκεται πάνω από τη θάλασσα! Μια βόλτα λοιπόν στις βουνοπλαγιές του μπορεί να αποκαλύψει πολλά από τα μυστικά τής εξέλιξης των ωκεανών και πολλές διεργασίες που συμβαίνουν στα βάθη της γης, σε σημεία που ο άνθρωπος (εκτός βέβαια των… ηρώων του Ιούλιου Βερν) δεν έχει ακόμη καταφέρει να φτάσει…

Η γέννηση του Τροόδους
Εδώ όπου σήμερα βρίσκεται η Κύπρος, πριν από εκατομμύρια χρόνια εκτεινόταν η Τηθύς θάλασσα, και η δημιουργία του νησιού μας δεν ήταν παρά μια συγκυρία τεκτονικών διεργασιών.

Η επιφάνεια της γης χωρίζεται σε άκαμπτες λιθοσφαιρικές πλάκες που βρίσκονται σε συνεχή κίνηση – κάτι που προκαλεί και την κίνηση των ηπείρων. Αυτές οι πλάκες κάποτε απομακρύνονται η μία από την άλλη, κάποτε κινούνται παράλληλα, κάποτε συγκρούονται… Όταν πριν 90 εκατ. χρόνια οι δύο πλάκες, στο μεταίχμιο των οποίων βρίσκεται η Κύπρος (η αφρικανική και η ευρασιατική), άρχισαν να απομακρύνονται η μία από την άλλη, δημιουργήθηκαν κενά μεταξύ τους. Έτσι, μάγμα από βαθύτερα σημεία της γης άρχισε ν΄ ανεβαίνει και να χύνεται στον πυθμένα της Τηθύος θάλασσας, γεμίζοντας αυτά τα κενά. Το μάγμα αυτό κατόπιν στερεοποιήθηκε, σχηματίζοντας έναν νέο ωκεάνιο φλοιό.
Σημάδια αυτής της χρονικής περιόδου συναντάμε σήμερα άφθονα στην οροσειρά του Τροόδους: τα μαύρα πετρώματά του δεν είναι άλλο από τις στερεοποιημένες λάβες που τότε γέμισαν τα ρήγματα στο βυθό της Τηθύος…

Αναρρίχηση στο… βυθό!
Για να μπορέσει σήμερα κάποιος να μελετήσει τα πετρώματα του μανδύα της γης (δηλαδή του στρώματος αμέσως κάτω από τον φλοιό) θα πρέπει να κάνει γεώτρηση βάθους… έξι χιλιομέτρων κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας. Κάτι βεβαίως αδύνατο. Η άλλη του επιλογή είναι να… ανέβει στο Τρόοδος! Μετά τη σύγκρουση των δύο πλακών, η αφρικανική πλάκα καταδύθηκε κάτω από την ευρασιατική, ενώ το στερεοποιημένο μάγμα που βρισκόταν ανάμεσά τους άρχισε, λόγω της πίεσης, ν΄ ανυψώνεται και αναδύεται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Κάτι που σήμανε και τη γέννηση του Τροόδους, και κατ΄ επέκταση της Κύπρου. Έτσι, η κορυφή του Τροόδους δεν είναι άλλο από ένα κομμάτι ωκεάνιου φλοιού – του φλοιού αυτού που δημιουργήθηκε από την ηφαιστειακή δράση στο βυθό, 3.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Τηθύος θάλασσας, πριν από 90 εκατ. χρόνια!

Ο τρόπος ανάδυσης λοιπόν της οροσειράς, σε συνδυασμό με τη διάβρωση που ακολούθησε, είχαν ως αποτέλεσμα τα κατώτερα πετρώματά της να βρίσκονται σήμερα στα υψομετρικά ψηλότερα σημεία της: η επιφάνεια του ωκεάνιου φλοιού αποτελεί τις πλαγιές του Τροόδους, ενώ η κορυφή -η οποία αποκαλύφθηκε μετά που ο φλοιός, αναδυόμενος, θρυμματίστηκε και κατόπιν διαβρώθηκε- αποτελεί βαθύτερο σημείο! Ανεβαίνοντας λοιπόν στο Τρόοδος, στην πραγματικότητα κατεβαίνεις από τον πυθμένα των ωκεανών μέσα στα έγκατα της γης. Εξ ου και τα πετρώματα της περιοχής ονομάζονται «πλουτώνια»: πριν εκατομμύρια χρόνια βρίσκονταν στο βασίλειο του Πλούτωνα…

Πραγματοποιήθηκε την περασμένη βδομάδα η προβολή του ντοκιμαντέρ υψηλής ευκρίνειας «Τρόοδος… και εγένετο Κύπρος», στις νέες εγκαταστάσεις του Cine-studio του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Το ντοκιμαντέρ, παραγωγή της Anadysis Films Ltd, σε σκηνοθεσία Πασχάλη Παπαπέτρου και με τη συνεργασία των γεωλόγων δρος Γιώργου Κωνσταντίνου και Γιαννάκη Παναγίδη, και της βιολόγου δρος Αθηνάς Δελλά, αποτελεί μια άριστη προσπάθεια για την κατανόηση της γένεσης του νησιού και των θετικών συνεπειών της ιδιόμορφης γεωμορφολογίας σε όλες της πτυχές της ζωής του: το υψόμετρο του Τροόδους μετέτρεψε το νησί, αντί ερήμου, σε εξαιρετικό βιότοπο, ενώ οι φυσικοί πόροι του αποτέλεσαν τη βάση της πολιτισμικής ανάπτυξής του. Μάλιστα, στόχος των συντελεστών είναι η προώθηση του εκπαιδευτικού ντοκιμαντέρ -κατανοητού σε όλες τις ηλικίες- στα σχολεία.

Μετά από την περίοδο της έντονης υποθαλάσσιας ηφαιστειακής δραστηριότητας με την άνοδο της λάβας από τα έγκατα της γης και την έκχυση στο θαλάσσιο πυθμένα, ακολούθησε μια περίοδος γεωλογικής ηρεμίας που διήρκεσε εκατομμύρια χρόνια. Σε αυτήν την περίοδο, στον πυθμένα της Τηθύος θάλασσας άρχισαν να κατακάθονται υλικά και οργανισμοί που σχημάτισαν τα ιζηματογενή πετρώματα που κάλυψαν τις λάβες. Πρόκειται για τα λευκόχρωμα πετρώματα που συναντούμε στις πλαγιές του Τροόδους, και τα οποία αποτελούνται από μικροαπολιθώματα (οστρακώδεις μικροοργανισμούς που ζούσαν μέσα στη θάλασσα) και τα οποία δεν είναι άλλο από κιμωλίες!

Η μελέτη αυτών των ιζηματογενών πετρωμάτων που καλύπτουν τις λάβες αποδεικνύει τη σταδιακή μείωση του βάθους της θάλασσας ως αποτέλεσμα της ανύψωσης του Τροόδους.

Από… κιμωλία ο Πενταδάκτυλος
Σε κατοπινό στάδιο, περίπου 10 εκατ. χρόνια πριν, τα ιζηματογενή πετρώματα που σχηματίστηκαν βορειότερα της περιοχής όπου δημιουργήθηκε το Τρόοδος, σπρώχτηκαν νοτιότερα. Βρέθηκαν έτσι πάνω στις λάβες του Τροόδους, αναδύθηκαν κι αυτά, σχηματίζοντας έτσι ένα δεύτερο νησί: την οροσειρά του Πενταδακτύλου.

Φαράγγι Κακκαρίστρας
Στο φαράγγι αυτό, που βρίσκεται κοντά στα Λατσιά, στην επαρχία Λευκωσίας, συναντώνται τα σημάδια των τελευταίων σταδίων ανάδυσης της Κύπρου από τη θάλασσα. Έτσι, στα πετρώματα του φαραγγιού μπορεί ο επισκέπτης να βρει απολιθώματα οστράκων και μαλακίων! Η περιοχή της Κακκαρίστρας αποτελούσε πριν δύο εκατ. χρόνια τις εκβολές ενός ποταμού.

Γιατί πέθαναν τα όστρακα και τα μαλάκια και διασώθηκαν μέχρι σήμερα ως απολιθώματα; Λόγω της αλλαγής στην αλατότητα και την περιεκτικότητα σε οξυγόνο του θαλάσσιου νερού, ως αποτέλεσμα εναλλαγών υγρών και ξηρών περιόδων.

Ο ποταμός της Μαρούλενας
Κάνονταςμια βόλτα στην κοίτη του ποταμού της Μαρούλενας στην περιοχή του Καλού Χωριού Κλήρου, στην πραγματικότητα περπατάς στον πυθμένα της Τηθύoς – τρία χιλιόμετρα κάτω από τη θάλασσα! Τα πετρώματα στις όχθες του ποταμού δεν είναι παρά λάβες που ανέβηκαν στο βυθό της Τηθύος από τα έγκατα της γης και οι οποίες, έχοντας θερμοκρασία 1.200° C και ερχόμενες σε επαφή με το παγωμένο νερό, στερεοποιήθηκαν, δημιουργώντας τα σκουρόχρωμα πετρώματα που συναντούμε σήμερα στο Τρόοδος.

Εκτός από την κοίτη του ποταμού της Μαρούλενας, λάβες υπάρχουν και σε άλλες περιοχές στο Τρόοδος και σχηματίζουν γεωγραφικά ένα δακτύλιο 600 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Οι λάβες αυτές, επειδή σχηματίστηκαν σε διαφορετικές φάσεις της υποθαλάσσιας ηφαιστειακής δράσης, έχουν σήμερα διαφορετικό σχήμα, χρώμα και χημική σύσταση.

Η Πέτρα του Ρωμιού
Ο θρύλος λέει ότι την έριξε ο Διγενής Ακρίτας από τη Μικρά Ασία όπου βρισκότανε και καταπόντισε τα καράβια των Σαρακηνών που απειλούσαν την Κύπρο. Στην πραγματικότητα όμως, η «Πέτρα του Ρωμιού» είναι ένας βράχος ανακρυσταλλωμένου ασβεστόλιθου. Πριν από περίπου 200 εκατ. χρόνια αποτελούσε έναν κοραλλιογενή ύφαλο που περιέβαλλε μαζί με άλλους παρόμοιους υφάλους την αφρικανική πλάκα. Μάλιστα, παρόμοια ασβεστολιθικά πετρώματα συναντώνται και σε άλλες περιοχές της Πάφου, όπως ο Κουρτελλόροτσος, η Επισκοπή και η κοιλάδα του ποταμού Διάριζου. Αποτελούν κι αυτά θραύσματα της αφρικανικής πλάκας -γι΄ αυτό εξάλλου είναι τόσο έντονα διαρρηγμένα- και η ηλικία τους κυμαίνεται από 210 έως 95 εκατ. χρόνια.

Όπως μας επισημάνθηκε, στην περιοχή νότια της Πέτρας του Ρωμιού τοποθετείται από τους γεωλόγους και η σύγκρουση της αφρικανικής πλάκας με την ευρασιατική, σύγκρουση που είχε ως συνέπεια τη βύθιση της πρώτης κάτω από τη δεύτερη. Γεγονός που με τη σειρά του σήμανε και την έναρξη της ανύψωσης του Τροόδους και της δημιουργίας της Κύπρου, πριν από 70 εκατ. χρόνια. Διόλου τυχαίο λοιπόν που οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως η θεά Αφροδίτη αναδύθηκε από τους αφρούς της θάλασσας, δίπλα από την Πέτρα του Ρωμιού…

Το Κάβο Γκρέκο
Η σταδιακή ανύψωση της Κύπρου δεν αποτυπώνεται μόνο στα πετρώματα του Τροόδους, αλλά και στις ακτές της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το Κάβο Γκρέκο. Ο επισκέπτης του ακρωτηρίου παρατηρεί πως το ακρωτήρι έχει μια σκαλωτή διάταξη, σχηματιζόμενο από αλλεπάλληλες βαθμίδες. Γιατί; Διότι απλούστατα η κάθε αναβαθμίδα αποτελούσε παλαιοακτή, η οποία διαμορφώθηκε από τη δράση των θαλάσσιων κυμάτων, και η οποία, σε κάθε στάδιο ανύψωσης του νησιού, ανέβαινε και αντικαθίστατο από μια καινούργια ακτή που αναδυόταν από τη θάλασσα!

Από γεωλογικής πλευράς, το ακρωτήριο αποτελείται από υφαλογενή ασβεστόλιθο – δηλαδή η περιοχή πριν 20 εκατ. χρόνια ήταν ένας κοραλλιογενής ύφαλος, όπως και η Πέτρα του Ρωμιού. Γι΄ αυτό εξάλλου και ο ύφαλος είναι γεμάτος με απολιθώματα κοραλλίων ηλικίας 15-20 εκατ. χρόνων. Κάτι που με τη σειρά του αποδεικνύει πως ο βυθός της θάλασσας δεν ξεπερνούσε τα 200 μέτρα βάθος (αφού αυτό είναι το μέγιστο βάθος διείσδυσης του φωτός, με θερμοκρασία στους 18 °C).

Από: ΠΟΛΙΤΗΣ online